Nghi thức thanh tẩy (Ritual purification) là một nghi lễ do một tôn giáo quy định, qua đó một người được coi là giải thoát khỏi sự ô uế, đặc biệt là trước khi làm lễ thờ cúng một vị thần, và nghi lễ thanh tịnh (tẩy trần) là một trạng thái sạch sẽ (thanh sạch) trong nghi lễ. Nghi lễ thanh tẩy cũng có thể áp dụng cho những đồ vật và địa điểm. Nước là yếu tố để thực hiện việc thanh tẩy và nước được coi là thiêng liêng. Sự ô uế về mặt nghi lễ không đồng nhất với sự ô uế vật lý thông thường, chẳng hạn như dơ dáy, vết bẩn, tuy nhiên, chất dịch cơ thể thường được coi là ô uế về mặt nghi lễ. Nghi lễ thanh tẩy thường là việc vệ sinh cơ thể như tắm rửa sạch sẽ để gột rửa cơ thể, ngâm mình dưới nước (rửa tội, tắm nước đá), xông hương, xức dầu, hơ tay chân qua lửa, than, khói, đơn giản hơn là vệ sinh rửa tay, súc miệng, rửa chân, rửa mặt, giũ bỏ bụi bặm bẩn (tẩy trần).
Hầu hết các nghi lễ thanh tẩy này đã tồn tại từ rất lâu trong xã hội con người trước khi có lý thuyết về mầm bệnh và những nghi thức này xuất hiện nổi bật trong các hệ thống tôn giáo được biết đến sớm nhất ở vùng Cận Đông cổ đại. Một số nhà văn kết nối các nghi lễ với những điều cấm kỵ. Một số người coi lợi ích của những thực hành này như một biện pháp bảo vệ sức khỏe và ngăn ngừa nhiễm trùng, lây nhiễm bệnh, đặc biệt là ở những khu vực mà con người tiếp xúc gần gũi với nhau. Mặc dù những thực hành này xuất hiện trước khi ý tưởng về lý thuyết vi trùng được công bố rộng rãi ở những khu vực sử dụng việc vệ sinh hàng ngày, nhưng việc sát khuẩn các tác nhân lây nhiễm dường như rất ấn tượng. Trong các tôn giáo tìm cách đưa con người thoát khỏi sự ghê tởm (ở một thái cực), nâng họ hướng tới sự thuần khiết và thánh thiêng (ở một thái cực khác), từ ô uế đến trong sạch và từ hành vi lệch lạc đến đạo đức (trong bối cảnh văn hóa của bản thân một người)