Kundalini (tiếng Phạn: कुण्डलिनी kuṇḍalinī , "rắn quấn"), ngoài ra còn gọi Hoả xà (chánh định), là một khái niệm trong đạo học Ấn Độ, chỉ đến một dạng năng lượng cơ bản (Shakti) được cho là chạy dọc theo cột sống. Thông thường Hoả xà tiềm ẩn(ngủ yên) ở vùng xương hình tam giác cuối cột sống (xương cụt) - vùng nằm giữa luân xa Gốc (Muladhara) và luân xa thứ hai (Swadistana). Khi được thức tỉnh, Hỏa Xà đi lên dọc theo Kênh Dẫn Chính giữa (Sushumna), khai mở các luân xa, đi dần lên não, hoạt hóa dần những phần não chưa hoạt động (chiếm 9 phần mười), khai mở luân xa Chỉ Huy (Agnya). Hành giả phát triển trí tuệ, nhiều năng lực mới và các thần thông được khai mở. Cùng với sự phát triển năng lượng Hỏa Xà, các cơ thể được thanh lọc, nghiệp, các phiền não giảm dần. Tâm thanh tịnh một cách tự nhiên. Khi tâm đã rất thanh tịnh, năng lượng hỏa xà cũng tinh vi hơn, mịn hơn. Dòng Hỏa xà ý thức (consciousness Kundalini) xuất hiện, không đi lên như kiến bò như trước mà vụt thẳng lên thành một dòng mạnh nhưng chất lượng rất tinh vi và min màng. Nếu may mắn, Hỏa xà ý thức đi lên tới luân xa Ngàn Cánh Hoa Sen (Sahasrara Chakra), khai mở luân xà này, hành giả có được siêu trí tuệ và đạt được Giác Ngộ (Samadhi, Enlightenment). Quy luật phát triển của tự nhiên chỉ có một, phương pháp tuy khác nhau, cả Yoga, Thiền, Đạo phật, Đạo Giáo và Khí công đều không thể bỏ qua sự trợ giúp của Hỏa xà để phát triển năng lực tâm linh ở mức độ cao, làm tĩnh tâm tự nhiên, đạt được giác ngộ và cao hơn là tạo ra Pháp Thân (Cơ thể tâm linh, Spiritual Body, Darmakaya). Các phương pháp tâm linh khác nhau đưa ra các phương pháp khác nhau để đánh thức nguồn năng lượng này nhằm đạt tới sự giác ngộ và có được các quyền năng siêu phàm. Học giả Joseph Campbell mô tả quan niệm về kundalini là "hình dạng của một con rắn cái quấn tròn - một nữ thần rắn với các năng lượng tinh tế - được coi là đang ở trạng thái ngủ trong một trung tâm tinh tế, với trung tâm đầu tiên trong số bảy trung tâm (gọi là luân xa) nằm gần gốc của cột sống: mục đích của yoga là để làm thức tỉnh con rắn này, nâng đầu của nó lên, và đưa con rắn đến một trạng thái thần kinh tinh tế đưa trạng thái cột sống đến mức như thế- được gọi là "Hoa sen ngàn cánh" (Sahasrara) ở đỉnh đầu... Con rắn năng lượng này, chạy từ vị trí thấp nhất đến trung tâm hoa sen cao nhất sẽ đi qua và đánh thức năm trung tâm ở giữa chúng, và mỗi lần được đánh thức như vậy thì tâm lý học và tính cách của người thực hành kundalini sẽ hoàn toàn thay đổi về cơ bản." Thức tỉnh kundalini được coi là đạt được trong quá trình thiền định sâu, và do đó dẫn đến giác ngộ và hạnh phúc. Tuy nhiên, vì mỗi cá nhân là duy nhất, việc thức tỉnh kundalini có thể xảy ra thông qua nhiều phương pháp khác nhau không bó buộc chỉ với cách thiền định sâu. Sự thức tỉnh này bao gồm việc đẩy kundalini di chuyển lên các trung tâm cao hơn để đạt tới chakra Sahasrara ở đỉnh đầu. Nhiều hệ thống tập yoga tập trung vào việc đánh thức kundalini thông qua hành thiền, thở pranayama, luyện tập các tư thế thiền và niệm các chân ngôn. Về mặt thể chất, kinh nghiệm về kundalini thường được báo cáo là cảm giác như có điện chạy dọc theo cột sống.